επίγραμμα

Αρχικά επιγραφή, κυρίως ταφική, και αργότερα σύντομο ποιητικό είδος με σκοπό τη διατήρηση της ανάμνησης μιας ζωής, ενός κατορθώματος, μιας προσφοράς κλπ. Η αρχαία παράδοση αποδίδει ε. στον Όμηρο, αλλά τα αρχαιότερα που έχουν διασωθεί ανάγονται στον 7o αι. π.Χ. · ο Αρχίλοχος χρησιμοποίησε πρώτος για το ε. το ελεγειακό δίστιχο, που έγινε ύστερα το πιο αντιπροσωπευτικό μέτρο του λογοτεχνικού αυτού είδους (υπήρχαν όμως επίσης ε. και σε εξάμετρα, ιαμβικά τρίμετρα και τετράμετρα τροχαϊκά). Ο γνωστότερος επιγραμματοποιός των κλασικών χρόνων ήταν ο Σιμωνίδης ο Κείος, ο οποίος ύμνησε με τα επιτάφια ε. τους ηρωισμούς των Ελλήνων στους Περσικούς πολέμους. Στους αλεξανδρινούς χρόνους, το ε. γνώρισε νέα ακμή· συνηθέστερα είναι τα ερωτικά, αναθηματικά ή επιτύμβια ε., αλλά το ε. χρησιμοποιείται επίσης και για περιγραφές και χαρακτηρισμούς. Γνωστοί ποιητές ε. της εποχής είναι ο Καλλίμαχος, ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος, ο Ασκληπιάδης ο Σάμιος, ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος. Ο Μελέαγρος από τα Γάδειρα κατάρτισε μια συλλογή των καλύτερων επιγραμμάτων, τον Στέφανο. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν πολύ το ε., αλλά με μικρή πρωτοτυπία· περίφημα είναι τα σατιρικά ε. του Μαρτιαλίου, που διαπνέονται από οξύ και δηκτικό πνεύμα. Τα ε. των βυζαντινών χρόνων αποτελούνται από πολλούς στίχους και είναι γραμμένα με μεγάλη στιχουργική τέχνη, αλλά τους λείπει η απλότητα και η χάρη των αρχαίων ε.· οι σπουδαιότεροι από τους Βυζαντινούς επιγραμματοποιούς είναι ο Παύλος Σιλεντιάρος, ο Γεώργιος Πισίδης, ο Θεόδωρος Στουδίτης και ο Ιωάννης ο Μαυρόπους. Στην Αναγέννηση, οι ουμανιστές έγραψαν ε. στα λατινικά και στα ελληνικά. Το ε. καλλιεργήθηκε έπειτα στις διάφορες χώρες της Ευρώπης (Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Αγγλία)· μεταξύ των άλλων ε. συνέθεσαν οι Μπουαλό, Βολτέρος, Σίλερ, Γκέτε, Νίτσε. Στη νεοελληνική λογοτεχνία, ε. έγραψαν οι Διονύσιος Σολωμός, Αλέξανδρος Σούτσος, Ηλίας Τανταλίδης κ.ά. Μία σελίδα από τα «Επιγράμματα» του Ρωμαίου ποιητή Μάρκου Βαλέριου Μαρτιάλη (Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη, Φλωρεντία).

* * *

το (AM ἐπίγραμμα) [επιγράφω]

1. ποίημα (σε ελεγειακό συνήθως μέτρο) με σοβαρό ή σατιρικό περιεχόμενο

2. σύντομη έμμετρη κρίση ή εκτίμηση που αναφέρεται σε πρόσωπα ή πράγματα

3. επιγραφή («αἰσχρὸν τοὐπίγραμμά γ' Ἑλλάδι», Ευρ.)

4. έμμετρη επιτύμβια επιγραφή

5. αναμνηστική επιγραφή

αρχ.-μσν.

1. (για εικόνα) επιγραφή

αρχ.

1. τίτλος συγγράμματος («Ἀντιφῶντι δὲ τῷ ῥήτορι λόγος μὲν γέγραπται ἔχων ἐπίγραμμα περὶ ταῶν», Αθήν.)

2. έγγραφη εκτίμηση ή αίτηση καταβολής ζημιών

3. το αντικείμενο τής κατηγορίας

4. σημάδι στο μέτωπο δούλου.